Randy

Bukod dito, hay. Ang aming si Randy.

Kasa-kasama na siya simula pa lang noong freshie ako. Upper class. Laging may baong joke si Randy. Katulad ng karamihan sa amin sa kiosk, pinagbawalan din siyang tumuon sa owner at baka “magasgasan ang trapal.” Laging naniningkit ‘yan kapag nagpapatawa, parang bahala ka kung hindi ka tatawa basta siya, papatol at papatol sa sariling versions ng Boy Bastos. May printout pa ‘yan ng mga jokes—na minsang pinasilip sa akin.

Miss ko na siya. Miss ko na kayo. (Jekoy, ikaw din.) Condolences to the wife and son who survived him, his family, the close and lucky friends.

Cafe Servant

May sakit si Damian. Reading break ang mga ate. Si Maria lang ang hinatid namin. Gusto raw nila ng kanyang kaibigan ang magkaroon ng Kuromi Cafe. Kaibigan niya ang tagatimpla, siya ang “cafe servant”. Tinanong siya ni Pinky kung ano ang gusto niyang mangyari sa lugar nila. Nagbigay siya ng ilang detalye, halimbawa, magkakaroon sila ng Kuromi scanner para malaman kung paborito nila talaga si Kuromi. 

“Paano kung mahilig nga sila kay Kuromi?” 

“Mas mura! Parang may discount.”

· 

Bakit kaya nagkasakit? “Itong panahon kasi talaga.” Hindi naman allergies o hika ano? “Hindi kaya stress?” Ayon kay Damian, nahahati ang klase sa mga girls at boys. Boys ang palaging nakakagalitan, kapag girls, pinapalagpas. Dahil president ka, hindi ka puwedeng mamili, kahit lalaki ka. Ang mahalaga sa iyo dapat ‘yung buong klase. Kesehodang may ginagawa ‘yung girls, hanggang sa hindi kayo maayos na maayos, mapupuna at mapupuna kayo. Dapat hindi talaga kayo problema ng klase. Hayaan mo na lang sila, kung nasaway mo na, ‘yun na ‘yun. Mag-aral ka na lang. Tiyakin mo lang na tahimik ‘yung officers mo. Tapos sana may makuha silang isa o dalawang kaibigan. Mag-aral na lang kayo. Kung ayaw makinig, tantanan mo na, uubo ka lang.

·

Hindi kami makatiyak kung kaninong ideya ang Kuromi scanner. “Mar, ano ang ideas mo? ‘Yung sa iyo lang ha.” Hindi siya agad nakatugon. Mukhang kolab talaga, ayaw umusad kung wala ang kaibigan. “Halimbawa ngayon, tatanungin ka. Ano ang gusto mong makita sa Kuromi cafe? Ano kaya?” Mamimigay sila ng Kuromi headbands. May mga paintings sa pader.

·

Isa sa paborito kong bahagi ng ARTS 1 ang diskusyon sa The Watcher ni Laura Muntz Lyall (1894, oil on canvas, 71.1 × 91.4 cm) kapag dadako na kami sa Impressionism. Ako ang naglagay nito sa module namin at aminado akong ayaw kong isentro ang mga karaniwang maestro.

Sa puntong ito ng semestre, napagdaanan na ng mga estudyante ang mga elemento at prinsipyo ng sining biswal. Madali nilang nailalapat ang kaalaman, pinapansin ang kulay, binabakas ang guhit, natutukoy ang kilos ng kanilang mga mata sa kuwadro. Sa kanila na nanggagaling ang mga hiyas gaya ng “Sir, teka. Bakit parang mas buhay yung binabantayan kaysa sa nagbabantay?”

·

Grade one na si Maria. Noong nagtapos siya ng Kindergarten may bahagi ng programa kung saan naka-slides ang kanilang mga dibuho. Nakasulat sa larawan kung ano ang gusto nilang maging: doktor, vet, guro, pulis, weather forecaster, at iba pa. Palakpakan kami kada bata. Sa drowing ni Maria, may babaeng nag-aalaga ng sanggol. Napapaligiran siya ng maliliit na bata at mga laruan. Gusto niyang maging babysitter. Kahalo ng palakpak ang mga tawa.

·

“Baby ka muna ulit Damian,” sabi ni Pinky habang sinusubuan siya ng sabaw na may isda, luya, at dahon ng malunggay. Ngumingiti ang aming si Kuya Pogi at tinanggap ang alaga ng ina. Masunurin siya pagdating sa gamot, bimpo, lahat. Interesado sa termometer at parang kinakabisa ang lahat ng aming pagpoproseso at paliwanag. Patuloy din sa pagtuto si boy. Nagpaalam para subukan ang stethoscope. “Okay, normal heart lang kayo. Konting good pala ang fever. Kasi nilalabanan ang disease ng init.”

Biglang natawa si Misis. “Meron sa FB, ngayon lang daw niya naintindihan ang Goldilocks. Mainit ang kay Papa Bear, kay Mama Bear, malamig, kay Baby Bear, just right.” Lugaw ba ‘yun o tsamporado? “Kakain agad ang tatay, habang mainit pa. Hihipan ng nanay ‘yung sa anak, e di maligamgam. Kakain lang ang nanay kapag nakakain na lahat.” 

Malamig na. 

Tulang pinilas mula sa p.6 ng IBON praymer

Tingala ang sahod sa presyo ng bilihin.
Kaya kayod paitaas (pasalamat at empleyado).
Kapag nagsimula nang magtrabaho,
habang-buhay ka na sa empleyo.
Kung magbibitiw, may trabaho pa rin

ayon sa ekonomistang nakalukok:
Trabaho mo ang masiraan ng loob.
Walang suweldo ngayon, siya sige,
pero nagkasuweldo ka na kasi dati: touch move.
Trabaho ang magsisi—ang kapal ng mukhang umalis,

ni hindi nagtiis (o inalis at hindi tiniis).
Pagbutihin! Baka sakaling makakabawi bukas
makalawa sa mga pinagkakautangan.
Trabaho ang umasa. Tumanggap ng suhol na nagbihis
-ayuda. Magbanat ng boto.

Naghanap ka ng mas maayos na trabaho, sapat na kita,
at katrabahong hindi balat-kayo. Kasalanang mortal,
pero sa bansa... hindi ka unemployed!
May halaga ka, bahagi ka ng komunidad,
kabilang sa masasayang numero!

Ikinatataas ng noo natin—kahit
kanino—ang punyagi ng iyong pagkalugmok.

Loyalty Day 2024

On Thursday we’ll celebrate Loyalty Day in UPLB. This year we began early, Friday, October 4. Before noon the Trade Fair was open.

We now interpret October 10 as the commitment of constituents to the university, hence the parade of units and offices which we mounted a couple of days ago, on a rainy Sunday morning. Like the second semester’s Feb Fair, Loyalty Day is an occasion for alumni to pay a visit and initiate reunions. I understood these during my first year in service. Historical awareness will come later, not immediately.

Today I find the logical link between then (World War I volunteerism) and now (general mirth, pledges of loyalty and unity) best voiced by a post from the Business Affairs Office. 

Well and good, then yes? Our commitment to the university feeds into the university’s service to the nation and the world. Problems arise when we look into the grounds of this commitment, the nature of the service, and the direction of our loyalties. Who decides the nobility of a cause? Who benefits from this public act of volunteerism? Who gains more power, curries greater favor and from which hegemon? Salient questions as certificates of candidacy are filed, our ruling blocs carry the banners (though sometimes veiled, sheathed, or temporarily denied) of their choice foreign patrons (US or China) as they continue to court their favor and vie for domestic popularity. 

On October 13, 2012, Prof. Elmer Ordoñez published “Under the Stacks: Retrieving the forgotten past” an article for the Manila Times and a review of Saul Hofileña Jr.’s book. To illustrate Filipino subservience to the U.S. after 1916, Ordoñez mentions UPLB: “The Faculty and students of the University of the Philippines (Los Baños) volunteered to a man to enlist in the US Army at the start of the First World War. For decades, UP Los Baños celebrated this event as Loyalty Day. They had since come to their senses and called it Arbor Day.” 

While correct, Ordoñez missed two marks. Arbor Day—Tree Planting Day, an acknowledgement of our dependence and need for trees and ecological balance—was pegged at June 25 since 2012. 

1918, 2012, or 2024... 106 years, and we have yet to come to our senses.

The Reading Nook × Garahe Press

Nakapunta sa unang anibersaryo ng The Reading Nook nitong nakaraang linggo. Dalawang beses pa nga, kaya nadala ang buong pamilya sa pagitan ng mga hatid-sundo (bukod kay Damian, sorry). Narito ang ilan sa naiuwi mula sa unang bisita: 

May ginuguhit si Maria sa tabi niyan, sa guestbook (dilaw na dilaw, kung may pagkakataong silipin). Kasalukuyang hawak ni Elisha ang libro ni Maxine, dati kong estudyante na nakahanap ng mabungang paraan upang ipagsama-sama ang kanyang mga interes sa iisang lugar. Masaya rin akong makita sina R— at P— na nagtatrabaho roon, mga dati ring estudyante (prepandemic at pandemic ARTS 1).  

Kinabukasan, kami naman nina Noam at Pink. Saglit ngunit mahalaga ang muling pagsasalubong namin ng advisee kong si E—. Nag-uwi ako ng apat na zine mula sa Garahe Press pero hindi ko mahanap ang kay X (narito lang ‘yun, kung saan). Nasa dalawang zine na ito ang mga tula ni E— kasama ang mga salita, dibuho, at litrato nina Justin Firmalo, rzg, jevi, at Ash:

Isa sa marami kong paborito ang “Home Remedies” ni E— sa inhabit (2023). Labing-isang segment na pinagbibidahan ng isang kasapi ng mag-anak: father sa unang segment at mother sa ikalawa, habang nasa kabilang dulo, sister sa ikasampu at brother sa huli. May mga piraso ng kuwento na hindi mabuo-buo dahil mas mga sintomas lang ang isinisiwalat. Tipong kuwento, oo, pero sa paraan ng photo album noong araw, noong hard copy pa ito. Sa isang banda, kabaligtaran din ito ng album dahil narito ang mga karaniwang hindi nilalantad, hindi pinapanatiling mga alaala at sentimiyento. 

Kakaiba ang ikalimang segment dahil wala itong tao:

—Flood. Books hang on a makeshift clothesline. Inside the only shelf, medals glint against the glass. Pages start to curl inward as hideously as they dry.

May-akda naman ng a study on spaces (2023) si Lian, dati ko ring estudyante. Sayang at hindi kami nagkita, pero masaya akong malaman na buhay na buhay (at patuloy na malikhain) ang pagkakaibigan nila bilang Garahe Press. 

Maliban dito sa pabalat, may walong litrato ang zine. Mga espasyo rin ang pito sa kanila: mga posteng halos lamunin ng baging, mga nakasisilaw na bubong, ang ibabang kalahati ng pinto. May nag-iisang litratong may tao, at tinatakpan ng bata ang kanyang mukha. May walong pasulat na piyesa at tula ang karamihan. May dalawang kuwento na sa pakiwari ko’y sampayan ng mga litrato at tula: ang ikalawang piyesa na “Abuso ang Haligi ng Pagkababae” at ang ikaanim na “The Best Thing I Did This Year Was Get an Implant.” 

Mahalaga ang pambungad na tulang “displaced” bilang unang piyesa dahil narito ang set-up nitong buhay (at zine) bilang lagalag. Bubuksan ito ng linyang “every year since birth, I move from place to place” at gagalaw tayo tungo sa banda gitna kung saan— 

nothing changed when I graduated and had a partner and got a job 

and changed partners and changed jobs

what is it about spaces that can’t stand me,

·

Naglatag ang Garahe Press sa BLTX at iba pang kahalintulad na ganap. Kasama sila bukas sa Silang Album Release Gig. 

TL

Bañamos 2025

May mga fireworks habang sinusulat ito. May tugtugan sa may dating munisipyo, sa may dalampasigan, doon mismo kung saan kami binakunahan sa panahon ng mga lockdown. Kaninang umaga, nililinis na nila ang grove. 

Nasa pagitan tayo ng anibersaryo ng paglagda at pag-anunsyo ng Batas Militar (ika-21 at 23 ng Setyembre, 1972). Nagsindi ng kandila ang aking mahal na editor sa kanyang hapag-kainan sa Cavite bilang biktima at kaibigan ng mga biktima. Sinusubukan kong magsulat, ngunit...

Maigsing selebrasyon ang saglit na pakikipagkita sa aking kaibigan at sa kanyang asawa (at may kurot pa rin talaga ang kaligiran) bitbit ang mga regalong aklat ng aming tinitingalang guro. Nakilala nila si misis at ang dalawang bunso. Iilang minuto lang ito, hindi na kami nakaupo, pero naikuwento pa ang naganap na pambubudol. Magdadalawang dekada na rin nang huli kaming magkita nang personal. Kung hindi ako nagkakamali, sa kasal ito ng kaibigang yumao kamakailan, si Jun Sungkit. Tinulaan ko ang mag-asawa noon, “Dalawa” ang pamagat, at baka una ko itong pabigkas na tula. Wala akong kopya nito.

Ikinagagalak ko ring makatanggap ng tula sa DM mula sa isang hinahangaang makata. May eksibit ang aking kapatid sa Italya. Ilan lang ang mga ito, kung tutuusin, sa mga bagay na kailangang ipagpasalamat. Na lagi’t laging kabugkos ng mga kalunos-lunos na bagay. Halimbawa rin siguro ng ganito ang mga pulitikal/di-pulitikal na ganap sa pista ng Peñafrancia.

Bukas may transport strike. May mga abiso na ng walang pasok para sa ilang eskuwela ng Maynila at Cavite. Kami naman ay maaga-agang awas, ayon sa Malakanyang:

Hindi (pa?) para talikuran ang mga pagdiriwang. Kailangan ang ligaya kahit pinaliligiran at nagmumula sa mga tinakot, piniit, at pinagdusa. Kung nais harapin at himayin ang salimuot, tara! Kung hindi kaya sa ngayon, oks, pahinga muna. Piliin lang ang masasayang misteryo... o ang malulungkot na misteryo, alinman ang mas napakikiramdamang totoo sa kasalukuyan.  

Maligo sa kalye at/o magsindi ng kandila.