homesick

Kahon

Patay-sindi ang ulan ngayon. Alas dos kahapon, nilibing ang aming Tito, bunsong kapatid ni Dad. Mahigit tatlong dekada na ang nakalipas nang minsan kaming bumisita sa kanilang bahay. Siyempre masaya kami, makakalaro namin sa pekwa at jackstone ang mga pinsan! At! Masarap kasi ang pagkain doon, parehas magaling sa kusina sina Tito at Tita. Ngunit nagkataong abroad si Tito. Sa halip, may kahon sa may telebisyon nila na punong-puno ng mga cassette tape. Hindi sila tugtog kundi mga nirekord ni Tito Manny sa Jeddah, mga piraso ng kanyang boses na pinatawid sa tubig at buhangin. Titig na titig ako sa mga tape na iyon kahit wala naman sila ni bulong sa akin. May nakasulat lang na ilang salita, at may petsa. Ito si Tito Manny. Ito ang una kong pagkakakilala sa kanya.

Sa kabutihang palad, nakapagretiro siya mula sa pangingibang-bansa. Noong 2017, si Tito ang sinabihan ni Dad na parang hindi na siya magtatagal (at sa taon ngang iyon namaalam si Dad). Nito lang, 2023, makailang beses niloob ang bahay nina Mama. Dumating si Tito, tinulungan kami nina Ate, tinututukan ang pagsasaayos sa grills at pagpapakabit ng CCTV. Ang mga ito (at iba pa), sa kabila ng matitinding dagok sa kanyang buhay bilang asawa, ama, at kapatid.

Lahat ng nagmahal sa kanya at minahal niya ay mga sisidlan ng kanyang tinig, halos pabulong na kung minsan, mahinahon, sadyang mapagpalakbay. Makarating din sana ang aming yakap at pasasalamat. Isa pang abroad, kung gayon, mahal naming Tito Manny. Ika-20 ng Setyembre, 1959—ika-21 ng Mayo, 2025.

litratong kuha ni Edu, mahal kong pinsan at pamangkin din ni Tito Manny

CENTO NG PAGTUKLAS

paano ba ang tawa ng isang ina
Ang unan at sapin ay nagkalat
Sa magdamag ng balisa’t sikip ng dibdib

wala naman itong oxygen
dahil sa hinarangang entrada
nagbibigkis sa tinig na sintahimik

ng mapa. Kulimlim, walang kibit
you chose this life
Like a little crystal between the toes, being playful

with locations, where to hide
Aligaga kong tinatahak ang bawat landas
Bumubulong

Kahit sirang-sira ang langit

__________________________ 

mula sa mga linya nina Jennylyn De Ocampo Asendido, Marvin Marquez, Harold Fiesta, Nichael Lumakang Conje, Lean Borlongan, Ron Atilano, CJ Peradilla, Maryo Domingo, Maria Ella Betos, Homer B. Novicio, Steven Claude Tubo, Aris Remollino, at Dimple Famajilan

BOTANTE CENTO

“May meeting lang po kasama si Mayor”
ng nanunukling cash register:
“Botante ka ba?”

the voice still announcing, calling for them
“But mother, I just want to buy a fanty”
pero paralisado pa rin ito. Sa kagustuhan niyang

father, forgive us
Each stroke both intimate and disobeyed
at tunay ngang kainaman din

__________________________ 

mula sa mga linya nina Genevieve Aguinaldo, Aris Remollino, Francis Rey Arias Monteseña, Maryo Domingo, Homer B. Novicio, Ron Atilano, Lorelyn Arevalo, April Bewell, at CJ Peradilla

Trigger Warning sa Dalawang Nakaitim

Katawan ang ating babasahin. Sapat na sana ang babala. Huwag nang magpatuloy, please, kung hindi kayang sikmurain kung bakit may maaalwan na buhay. Halimbawa, mababanggit ang pagpapatiwakal hindi dahil uminom ng muriatic si Liliosa Hilao sa palikuran ng mga lalaki, kundi dahil ito ang iprinisintang dahilan ng militar, sang-ayon sa kuwentong nalulong siya sa droga, kalakip ng kanyang katawang ibinalik sa pamilya, Abril 1973. Disyembre 2016, pneumonia naman daw ang ikinamatay ng siyam na anyos na si Lenin Baylon.

Babala rin sa aking sarili, na nagpapatumpik-tumpik pa bago magpatuloy. Paanong kasaysayan ang nag-uulit sa kanyang sarili samantalang ako itong nauutal? Pinainom ng truth serum si Liliosa Hilao. Ayon sa awtopsiya, makailang ulit siyang tinortyur at ginahasa. Ayon sa awtopsiya, tinamaan ng bala si Lenin Baylon. Katulad niya ang ilan pang may bala sa katawan pero pneumonia o sepsis ang ikinamatay.

Dalawang linggo bago sana grumadweyt ng cum laude, kursong Communication Arts sa Pamantasan ng Lungsod ng Maynila, Abril 1973. Disyembre 2016, tatlong araw bago sana ipagdiwang ang ikasampung kaarawan.

Sa tambalan at tunggaliang Marcos-Duterte, binabanggit ang posibleng kamatayan ng Pilipinas. Maaari raw siyang ipapatay, ayon kay Duterte. Matatamaan daw ang mga Marcos, kung sakali. Handa nang mamatay sa bilangguan si Duterte. Sa sinag ng kamera, nakasuot ng itim ang mga katawan nina Marcos at Duterte, buong-buo, may isang 46 anyos at may isang 69 anyos, humihinga, at hihinga pa rin bukas.


_________________________
Javar, R. C., Asuncion, R. J. A., Tugano, A. C. J., & Santos, M. J. P. (2022). Liliosa Hilao. In 50-50: Talambuhay ng mga Pangunahing Personalidad ng Batas Militar (pp. 139–143). essay, Limbagang Pangkasaysayan.

Lopez, E., Lema, K., & Baldwin, C. (2022, June 2). A pathologist, a priest and a hunt for justice in the Philippines. Reuters Investigates. https://www.reuters.com/investigates/special-report/philippines-duterte-death-certificates/

19M sa hayskul ang hindi functionally literate

Mahilig si Rene sa tanong na Paano kung hindi totoo ang daigdig?
Kung masagwa pala ang ugali ng diyos at nililinlang lamang ako nito?
Kumatha ng hindi-tunay na mundo para sa hindi-tunay na ako?

Goodbye na agad sa kaeskuwelang biglang sumagot kay Rene.
Pag-aaksayahan ka ng banal na laway upang ma-showbiz lang?
Main character much?

Hindi tayo para pagsinungalingan o sabihan ng totoo.
Ni hindi tayo para pansinin.

Tayo-tayo lang ang naglolokohan dito.
Hindi sa minamaliit kita ha.
Hindi ka rin minamaliit nitong lumikha.

Ginawa kang assuming, ‘yan ang disenyo sa’yo.
Naisulat na tayo, kay hina lang nating magbasa.

POETIKANG TAGNI-TAGNI

Ikaw ay isang ubas na binayaang kumulubot
Ikaw, kailangan mong maghilom
sa ilalim ng baliw na buwan

madulas na lunggating tinataludtod, tinitilad-tilad
for the darkness and feel
the hollowed-out bodies lined up in the morgue like animals

In a Station Hidden From the Metro
nakahambalang na't naghihintay sa pintuan
ang mga braso ng sasamba

Sa kaliwa, humihiwa ang tila sibat na liwanag
mula sa sanga. Noon lamang lumiwanag sa
ilang taong pinupog ng pagpapala

__________________________
mula sa mga linya nina Steven Claude Tubo, Redwin Dob, Dimple Famajilan, Harold Fiesta, Maryo Domingo, CJ Peradilla, Birth Guzman, Jennylyn De Ocampo Asendido, Aris Remollino, Glen Sales, Ron Atilano, at Pinky Aguinaldo